Wiadomo już, że I Festiwal Historyczny “Tajemnice Trzech Stuleci” odbędzie się w dniach od 29 do 31 marca 2019 roku w Czerniejewie pod Gnieznem. Swój udział w wydarzeniu zapowiedziało już kilkunastu znanych i cenionych prelegentów. O tym i o koncepcji festiwalu rozmawiamy z Karolem Soberskim z Fundacji Historycznej “Przywracamy Pamięć”, która jest organizatorem Festiwalu.
– zdziennikaodkrywcy.pl: – Skąd wziął się pomysł na organizację takiego wydarzenia? Czym będzie ono różnić się od innych podobnych spotkań i konferencji, które odbywają się już w innych częściach Polski?
– Karol Soberski: – Pomysł Festiwalu narodził się podczas moich wyjazdów na spotkania miłośników historii, skarbów i tajemnic: czy to na Zamek Książ czy do Zamku Czocha, czy też na konferencję “Odpowiedzialny detektoryzm”, która odbyła się w Brzoziu koło Brodnicy. Bywając tam zastanawiałem się, dlaczego podobnego przedsięwzięcia nie zorganizować u nas, w Wielkopolsce, a konkretnie w powiecie gnieźnieńskim, gdzie mieszkam i działam, szczególnie, że i nasz region ma się czym pochwalić w kwestii ciekawych wydarzeń historycznych.
Nasz Festiwal od podobnych w Polsce będzie się różnił dwoma elementami. Po pierwsze na naszym Festiwalu poruszać będziemy wyłącznie tematy związane z XVIII, XIX i XX wiekiem. Chcemy się skupić tylko na tych trzech stuleciach – stąd tytuł Festiwalu – bo, naszym zdaniem, te trzy wieki są ze sobą mocno powiązane i pewne wydarzenia z XX wieku są następstwem tego co się wydarzyło np. w XVIII wieku. Po drugie na naszym Festiwalu z wykładami wystąpią prelegenci praktycznie ze wszystkich stron Polski: z Pomorza Zachodniego, Pomorza Gdańskiego, Kujaw, Warmii i Mazur, Dolnego Śląska, Lubuskiego, Mazowsza, Górnych Łużyc i oczywiście z Wielkopolski. Tym się różni nasz Festiwal od podobnych w Polsce, że nie ograniczamy się tematycznie tylko do jednego regionu. Taka formuła sprawi, że przyjadą do nas miłośnicy historii z całej Polski, dzięki czemu będziemy mogli pokazać im walory turystyczno-historyczne naszego regionu.
– W trakcie festiwalu będzie można wysłuchać wystąpień między innymi Jacka Podemskiego, Łukasza Orlickiego czy Joanny Lamparskiej. Jak udało ci się w tak krótkim czasie zaprosić tylu rozchwytywanych prelegentów?
– Zaproszenia na I Festiwal Historyczny Tajemnice Trzech Stuleci wysłaliśmy do 25 znanych w Polsce badaczy historii, pisarzy, czy poszukiwaczy skarbów. Kilka osób nam odmówiło, bo już mieli ten termin, od 29 do 31 marca, zarezerwowany na inne sprawy. Ale te osoby już zgłosiły chęć przyjazdu na kolejny Festiwal w 2020 roku. Pozostali odpowiedzieli pozytywnie, co nas bardzo cieszy i tym samym udało się nam zgromadzić w jednym miejscu najlepszych z najlepszych. Pytasz, jak to się udało? Po prostu z większością z tych osób znam się do dawna, z niektórymi się przyjaźnię, koleguję, u innych sam bywałem jako prelegent na organizowanych przez nich podobnych przedsięwzięciach. Stąd, gdy rozpuściliśmy wici, że organizujemy taki Festiwal w Wielkopolsce – a wcześniej takiej imprezy nikt w naszym województwie nie organizował – to odpowiedź z ich strony była prawie że natychmiastowa. Dzięki temu, praktycznie w kilka dni, udało się wypełnić listę prelegentów tak zacnymi osobami. Uważam też, że termin konferencji, ostatni weekend marca, jest takim czasem, gdy niewiele podobnych spotkań organizuje się w Polsce, stąd w kalendarzu tych rozchwytywanych osób, był wolny termin.
– Wybór miejsca na organizację festiwalu nie był przypadkowy. Jakie tajemnice skrywa Czerniejewo?
– Jak już wspomniałem o organizacji Festiwalu myślałem od dawna. Wiedziałem też, że musi się on odbyć w ciekawym miejscu, najlepiej w którymś z pałaców. Zaczęliśmy szukać odpowiedniego historycznie miejsca na taką imprezę i mieliśmy kilka pomysłów na lokalizację Festiwalu. Ostatecznie nasz wybór padł na zespół pałacowo-parkowy w Czerniejewie, jeden z najpiękniejszych tego typu obiektów w Wielkopolsce. Dodatkowo Czerniejewo to miasto pełne historii, zagadek i niepowtarzalnej atmosfery, którą tworzy między innymi 850-metrowa aleja prowadząca od pałacu do kościoła.
Pałac w Czerniejewie zbudowany pod koniec XVIII wieku przez gen. Jana Lipskiego, wielkiego oboźnego koronnego za panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, należał później, aż do 1939 r., do rodu Skórzewskich, jednego z najpotężniejszych polskich rodów (ich własnością był Łabiszyn i Lubostroń).
Co do tajemnic pałacu w Czerniejewie, to jest ich sporo. Nie chcę wszystkich zdradzać – poznamy je bowiem w trakcie Festiwalu. Mogę uchylić rąbka tajemnicy, że pałac ma sekrety zarówno te związane z II wojną światową, bo bywali w nim m.in. Heinrich Himmler, Joseph Goebbels, Hermann Göring czy Joachim von Ribbentrop. Równie intrygujące są tajemnice związane ze skarbami, które rodzina Skórzewskich zgromadziła w pałacu, a które zniknęły wraz z wybuchem II wojny światowej. Wśród tych zaginionych są m.in. kolekcja halabard niemieckich oraz szwedzkich, sztandar szwedzki zdobyty pod Częstochową, gobeliny brukselskie XV-XVI-wieczne, karabela ofiarowana przez Stany Pruskie Stefanowi Batoremu, klinga Jana III Sobieskiego, pugilares Tadeusza Kościuszki – medalion z jego miniaturą i włosami, czy też laska króla pruskiego Fryderyka Wielkiego oraz złota tabakiera z zaznaczonymi jego bitwami.
Nie możemy też zapominać, że w liczącej blisko 50 tys. tomów bibliotece były m.in. rękopisy Długosza czy Kadłubka, ale też cymelia jak choćby rzadkie edycje Petrarki “Sonetti con Canzoni col commentario” (wydana w 1494 r.), Kopernika “De angelius et lateribus triangulorum” (1542 r.), czy też szereg wydań Biblii (druk w Wenecji z roku 1484, Bazylei z roku 1487). Do dzisiaj tajemnicą jest, co się z tymi skarbami stało? Czy zostały ukryte gdzieś w pałacu, może parku? Pytanie zasadne, tym bardziej, że w latach 60-tych XX wieku w pałacu odkryto prawdziwy skarb.
– Czerniejewo to jedno, ale przecież w okolicy jest jeszcze dużo innych ciekawych miejsc. Co poleciłbyś osobom, które w ostatni weekend marca wezmą udział w festiwalu?
– Osoby które przyjadą na Festiwal Historyczny do pałacu w Czerniejewie, będziemy oczywiście chcieli zatrzymać przez ten weekend w pałacu, dlatego przygotowujemy ciekawy program. Jeśli jednak ktoś będzie chciał przy tej okazji zwiedzić okolicę, to w samym Czerniejewie warto przejść się jedynym w Polsce Szlakiem Misiów, czy też zwiedzić miejscowy kościół wybudowany w XV wieku, a później znacznie przebudowany w XVIII wieku.
Oczywiście polecamy Gniezno z górującą nad miastem katedrą, w której koronowanych było pierwszych pięciu polskich królów. Przy tej okazji zachęcamy do wędrówki Traktem Królewskim, na którym spotkamy rzeźby tych pięciu władców. Będąc w Gnieźnie warto też zwiedzić Muzeum Archidiecezjalne i Muzeum Początków Państwa Polskiego, jak również kościół ojców Franciszkanów. W marcu będzie już też otwarty Dom Powstańca Wielkopolskiego, gdzie będzie można zapoznać się z historią tego zwycięskiego zrywu Wielkopolan.
Ale oprócz Gniezna, warto wybrać się też do Kłecka, miasteczka określanego mianem “Wielkopolskiego Westerplatte”, stamtąd koniecznie trzeba pojechać na miejsce zwane “Kuś”, gdzie 30 września 1761 r. decyzją sądu kiszkowskiego, spalono na stosie dziesięć niewiast oskarżonych o czary. Było to ostatnie spalenie “czarownic” w Wielkopolsce.
Dalej warto pojechać do Łagiewnik Kościelnych gdzie znajduje się Izba Pamięci i Tradycji Gminy Kiszkowo, izba w której zgromadzono np. maszyny rolnicze z XIX i początku XX wieku (wszystkie sprawne), ale w tej wsi jest też tajemnicza wyspa “Kipa” z lodownią, do której prowadzi pływający most! Turystom polecam też miejscowość Łopienno w gminie Mieleszyn, ponieważ tam znajduje się najmniejsza w Polsce kalwaria i świątynia, która w swoich wnętrzach ma unikatowe zabytki.
W trakcie Festiwalu będzie funkcjonowało stoisko Powiatowego Centrum Informacji Turystycznej w którym każdy znajdzie wszystkie informacje o atrakcjach turystycznych powiatu gnieźnieńskiego. Będzie również Wielkopolska Giełda Turystyczna gdzie można zapoznać się z atrakcjami i produktami turystycznymi oraz możliwościami wypoczynku w Wielkopolsce. Będą tam dostępne materiały o obiektach i trasach zabytkowo-historycznych, imprezach kulturalnych i folklorystycznych, oferty ośrodków wypoczynkowych, gospodarstw agroturystycznych, ośrodków jeździeckich, znakowanych szlaków turystycznych i rowerowych. Każdy turysta znajdzie coś dla siebie.
– Przed nami pierwsza edycja festiwalu. Myślałeś już, co dalej?
– Przygotowujemy się do pierwszej edycji Festiwalu, ale też zastanawiam się, co w kolejnej. Nie ukrywam, że Festiwal w 2020 roku będziemy chcieli wzbogacić m.in. o wystawy i rekonstrukcje historyczne związane z XVIII i XIX wiekiem. Mamy też kilka innych pomysłów, ale nie chcę na razie zdradzać szczegółów.
– Masz już na swoim koncie kilka ciekawych publikacji. Nad jaką książką pracuje teraz Karol Soberski?
– Moja przygoda z pisaniem książek o historii regionu, a konkretnie o historii pogranicza Wielkopolski, Kujaw i Pałuk zaczęła się w 2011 roku, gdy ukazała się monografia pt. “Medycyna na usługach systemu eksterminacji ludności w Trzeciej Rzeszy i na terenach okupowanej Polski”, której byłem współautorem. Był to efekt odkrycia przeze mnie w 2004 r. w lasach nowaszyckich pod Gnieznem “dołów śmierci”, czyli masowych mogił pomordowanych w 1942 r. przez Niemców, w ramach akcji “T4”, pacjentów szpitala psychiatrycznego “Dziekanka”.
Później, na zlecenie samorządów, napisałem przewodniki turystyczne: “Spacerem po Kłecku”, “Gmina Niechanowo” i “Uroki Gminy Mieleszyn”, a także byłem współautorem folderów turystycznych wydanych przez Starostwo Powiatowe w Gnieźnie z cyklu “Tu powstała Polska”.
Na dobre książki zacząłem pisać w 2016 roku. gdy ukazała się pozycja pt. “Skarb Dziedzica” opowiadająca o życiu i działalności Franciszka Saskowskiego, właściciela ziemskiego z okolic Gniezna, który w okresie międzywojennym dokonał niezwykłego odkrycia. W czerwcu 2018 roku ukazała się druga część tej historii – “Złoto Dziedzica”, w której skupiłem się na działalności Antoniego Saskowskiego, brata Franciszka, który jak pokazało życie, był jeszcze barwniejszą postacią niż Franciszek. W 2017 roku ukazała się też książka “Zapomniana zbrodnia”, w której opisałem całe moje śledztwo dziennikarskie związane ze wspomnianym odkryciem w 2004 roku “dołów śmierci” i w której wskazuję kolejne potencjalne miejsca, gdzie Niemcy mogli pogrzebać zagazowanych w mobilnych komorach gazowych, pacjentów “Dziekanki”. Wspominam o tym, ponieważ na “Dziekance” Niemcy w czasie II wojny światowej zamordowali około 10 tys. pacjentów, a znamy tylko to jedno miejsce w lasach nowaszyckich.
W 2017 roku ukazała się również kolejna moja książka pt. “Tajemniczy Pałac Zakrzewo” opowiadająca niezwykłą historię XVIII-wiecznego, wybudowanego w stylu francuskim, zespołu pałacowo-parkowego w Zakrzewie koło Gniezna, w którym w XIX i XX wieku działy się niecodzienne historie i w którym zgromadzono niezwykłe dzieła sztuki. Dzisiaj nie ma po nich żadnego śladu…
Obecnie pracuje nad kilkoma książkami. Na wiosnę 2019 roku ukaże się pierwsza część mojej nowej serii pod hasłem “Przewodnik dla odkrywców”. Będzie to książka pt. “Skarby i tajemnice. Gniezno i okolice”, w której chcę pokazać kilkanaście niezwykłych miejsc i zabytków oraz opowiedzieć historie z nimi związane, do których dotarłem wędrując z żoną, od kilku lat po moim regionie. Co ważne większość z tych miejsc nie znajdziemy w dostępnych przewodnikach. Z kolei jesienią 2019 r. – w 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej – chcę wydać książkę pt. “Wielka ucieczka”, która będzie mówić o losach kilku Polaków, którzy we wrześniu 1939 r. uciekli Niemcom, sprzed plutonów egzekucyjnych! Dotarłem do rodzin tych osób, ich wspomnień, a nawet pamiętników, które te osoby napisały! Te wspomnienia są wstrząsające i wyciskają łzy!
Pracuję też na trzecią częścią sagi braci Saskowskich, ponieważ po ukazaniu się w czerwcu tego roku „Złota Dziedzica”, odezwało się do mnie wiele osób dysponujących niepublikowanymi fotografiami z okresu międzywojennego, dokumentami i wspomnieniami. Ale tę pozycję będę chciał wydać na początku 2020 r. Mam też pomysły na kilka innych książek, ale na razie skupiam się na tych trzech o których wspomniałem.
