Wiele wskazuje na to, że nazwa miejscowości Mielnik (woj. podlaskie) może pochodzić od wyrazu “mieł” oznaczającego kredę. Do takiego wniosku doszedł kierujący wykopaliskami w rejonie dawnego rynku miejskiego, archeolog Grzegorz Śnieżko.
Pierwsza wzmianka źródeł pisanych na temat Mielnika pochodzi z pocz. 2. połowy XIII wieku, z kroniki halicko-wołyńskiej. Nazwę miejscowości zapisano w niej w formie bardzo bliskiej do tej, jakiej używamy obecnie.
W czasie ostatnich wykopalisk w obrębie dawnego rynku miejskiego archeolodzy natknęli się w jednym z wykopów na litą, zbitą kredę. Stanowiła ona w tym miejscu tzw. calec, czyli poziom naturalny, pozbawiony śladów ludzkiej działalności.
“Odkrycie samo w sobie nas nie zdziwiło, bo kilkaset metrów od miejsca naszych badań położona jest odkrywkowa kopalnia tego surowca. Jednak obecnie nigdzie w okolicy kreda nie jest widoczna na powierzchni. Wyniki naszych prac natomiast wskazują, że w średniowieczu, w niektórych miejscach musiały znajdować się jej wychodnie, skoro nawarstwienia z tego okresu zalegają na warstwie litej kredy. Niewątpliwie musiało to zwracać uwagę osadzających się tu ludzi. Tym bardziej, że Mielnik założono na wysokiej nadbużańskiej skarpie, dobrze widocznej z Bugu, który w średniowieczu stanowił wszak jeden z ważniejszych szlaków wodnych tej części Europy” – zauważa kierownik wykopalisk w Mielniku, Grzegorz Śnieżko z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Do tej pory językoznawcy nie są zgodni w kwestii etymologii nazwy miejscowości. Zdaniem części z nich należy ją wywodzić od młynów wodnych („mielników”), których koła napędzane były nurtem Bugu. Inni zaś przypuszczają, że pochodzi od staroruskiego wyrazu “mieł” oznaczającego kredę.
“W dość niespodziewany, przez co – charakterystyczny dla siebie sposób, w sporze językoznawczym wokół pochodzenia nazwy Mielnika archeologia zdaje się przemawiać na rzecz koncepcji związanej z kredą” – zauważa Śnieżko.
Podczas ubiegłorocznego sezonu prac archeolodzy wydobyli liczne zabytki związane z wielowiekową historią Mielnika. Większość z nich pochodzi z XV i XVI w. – początków lokacji miejskiej. Pierwsza odbyła się w 1440 r. za sprawą księcia mazowieckiego Bolesława IV. Badaczy zaskoczyła głębokość nawarstwień archeologicznych – która w jednym z wykopów sięgnęła niemal 4,5 m. Są to warstwy ziemi powstałe w wyniku ludzkiej działalności. Zawierają one zabytki, w tym fragmenty naczyń ceramicznych i kości zwierzęce, które gromadziły się przez wiele lat.
“Pośród nich obecne były również przedmioty spotykane zdecydowanie rzadziej, jak ornamentowana zapinka ze stopu miedzi w formie ośmioramiennej gwiazdy czy bogato zdobiona kościana okładzina. Oba zabytki pochodzą z XV w.” – wylicza naukowiec.
Wyraźną zmianę w intensywności użytkowania rynku widać od poł. XVII stulecia, od czasów potopu szwedzkiego. Jak opowiada Śnieżko, w trakcie tych wydarzeń Mielnik został doszczętnie zniszczony. Potwierdzają to przekazy źródeł pisanych i wyniki wykopalisk.
“Od tego okresu widać wyraźnie, że rynek miejski nie był już tak intensywnie wykorzystywany, jak w pierwszych stuleciach po lokacji na prawach miejskich” – zaznacza.
Naukowcy odtwarzają też dietę dawnych mieszkańców Mielnika. W 2. poł. XV i 1. poł XVI w. największą popularnością wśród mieszkańców centrum ówczesnego miasta cieszyła się wołowina, baranina i kozina. Chętnie spożywano też mięso zwierząt łownych – przede wszystkim jeleni i saren – wynika z analiz dr hab. Joanny Piątkowskiej-Małeckiej z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. W próbkach gleby z tego samego okresu Grzegorz Skrzyński z Muzeum Ziemi PAN w Warszawie znalazł z kolei między innymi pozostałości pszenicy zwyczajnej i orkisz, marchwi, szczawiu i kapusty.
“Odkryliśmy też szczątki roślin dzisiaj w dużej mierze już zapomnianych, a niegdyś bardzo popularnych – rzepy, brukwi, komosy, rdestu czy palusznika krwawego. Takie analizy przyrodnicze są jednymi z pierwszych wykonanych dla stanowiska późnośredniowiecznego w tej części Polski” – dodaje Śnieżko.
W przeszłości Mielnik był jednym z najważniejszych miast historycznego województwa podlaskiego. Obecnie jest wsią zamieszkaną przez blisko tysiąc osób, położoną 10 km od granicy z Białorusią.
O świetności dawnego miasta zaświadcza dzisiaj przede wszystkim tzw. Góra Zamkowa z ruinami kościoła z początku XVI w. oraz układ urbanistyczny z dawnym rynkiem, obecnie zagospodarowanym jako skwer.
Przeprowadzony sezon badań wykopaliskowych został sfinansowany ze środków przyznanych przez Wójta i Radę Gminy Mielnik.
źródło: PAP – Nauka w Polsce, autor: Szymon Zdziebłowski, www.naukawpolsce.pap.pl
